Instappen in een zelfgemaakt vliegtuig, dat je in je vrije tijd ontwerpt. Het klinkt op z'n minst als een riskante onderneming. Toch schrikken twee fietsenmakers er bijna honderd jaar geleden niet voor terug. De Amerikanen Wilbur en Orville Wright, bezitters van een eigen zaak in Dayton in Ohio, zijn maanden bezig een gemotoriseerd vliegtuig te ontwerpen. Op 17 december 1903 leggen ze uiteindelijk de basis voor de moderne luchtvaart. Op het strand van Kitty Hawk heeft dan de eerste vlucht plaats van de Wright Flyer. Bijna een eeuw later is een groep enthousiastelingen vast van plan om die vlucht in 2003 te herhalen. Met een zelfgebouwde Flyer.
Tekst: Albert-Jan Regterschot
Foto's: Spaarnestad fotoarchief en The Wright Flyer Foundation
Het is een gure decemberdag als Wilbur en Orville voor de zoveelste
keer het kleine benzinemotortje van hun bouwsel starten. Drie dagen eerder,
op 14 december, liep hun eerste vliegpoging op een mislukking uit. Wilbur,
die toen met het trekken van een sprietje was verkozen tot eerste piloot,
trok de Flyer te snel omhoog. Resultaat: een beschadigd vliegtuig, dat
slechts een sprongetje in de lucht maakte.
Op 17 december lijkt het allemaal een stuk beter te gaan. Het gerepareerde
toestel staat weer klaar op het strand van North Carolina, aan de Amerikaanse
oostkust. Er staat een stevige bries, waardoor er tegen de wind in gestart
kan worden. Orville, die nu aan de beurt is het vliegtuig te besturen,
gaat languit midden op de onderste vleugel liggen. De motor wordt gestart.
Onder het toeziend oog van zijn broer en enkele strandwachters geeft hij
volgas. Brommend glijdt het vliegtuig langzaam vooruit over de op het strand
uitgelegde rails. Wilbur rent mee en houdt de rechtervleugel in balans.
En in tegenstelling tot enkele dagen eerder lukt nu wat de mens nooit eerder
lukte. De Flyer stijgt op!
Een van de strandwachters is zich bewust van het historische moment.
Hij grijpt de camera en weet het moment vast te leggen waarop de Flyer
zich zo¹n halve meter boven de grond bevindt. Langzaam stijgt het vliegtuig,
tot het een hoogte van zo'n drie meter bereikt. Orville weet, onervaren
als hij op dat moment nog is, geen grotere hoogte te bereiken. Zo'n veertig
meter vanaf het startpunt zet hij zijn toestel weer aan de grond. De eerste
gemotoriseerde vlucht is na twaalf seconden ten einde.
Nieuwe poging
Enthousiast geworden door hun succes, besluiten de broers nog dezelfde
dag een nieuwe poging te wagen. Om tien voor half twaalf is het nu de beurt
aan Wilbur. De tweede vlucht lijkt in veel dingen op de eerste. Alleen
weet Wilbur ongeveer twintig meter meer af te leggen dan zijn broer. Die
dag maken de broers nog twee vluchten. De laatste daarvan is de meest succesvolle.
Wilbur start even na twaalven en weet een hoogte van dertig meter te bereiken.
Hij heeft het gevoel de kist steeds beter onder controle te hebben. Na
enkele seconden begint het toestel weer achterover te hellen. Tegelijkertijd
glijdt de Flyer naar beneden. Na 59 seconden staat Wilbur weer aan de grond,
driehonderd meter vanaf de startplaats.
De experimenten van de gebroeders Wright vormen het begin van de moderne
luchtvaart. Niet lang na hun succes weten waaghalzen overal ter wereld
het luchtruim te kiezen met zelfontworpen bouwsels. Binnen een jaar na
hun eerste vlucht weten de Wrights zo'n vijftig kilometer af te leggen
in 38 minuten. Het is de voorbode van de enorme ontwikkeling die de luchtvaart
gaat doormaken. In 1905 corresponderen de gebroeders reeds met het Franse
leger over de militaire inzet van hun uitvinding. In de jaren daarop maken
ze een tournee door Europa. De Fransman Henri Farman voert in 1908 de eerste
passagiersvlucht uit. In 1910 worden, eveneens in Frankrijk, de eerste
militaire vluchten gemaakt. Vier jaar later start de Eerste Wereldoorlog.
Daarin breekt het vliegtuig definitief door.
Replica
Voor de vijftig man tellende Wright Flyer Association vormt de vlucht
van honderd jaar geleden de aanleiding om het product van de broers uit
Ohio opnieuw van stal te halen. Als het aan hen ligt, kiest in december
2003 opnieuw een zelfgebouwde Flyer het luchtruim. Het verschil zit ¹m
echter niet alleen in de honderd jaar die er zit tussen deze en de eerste
vlucht. In tegenstelling tot de eerste Flyer is dit exemplaar tot in de
puntjes nagekeken en uitgebreid getest. Zelfs de windtunnels van ruimtevaartorganisatie
NASA spelen daarbij een rol.
Voorzitter Jack Cherne (80) van de Association ziet het al helemaal
voor zich. Het moet weer net als toen worden. We verlangen naar het moment
dat er weer een Flyer in de lucht te zien is." Voor het zover is, moet
nog veel werk worden verricht. Eén toestel is al gereed, maar dat exemplaar
wordt alleen gebruikt voor tests op de grond. Het tweede is op dit moment
in aanbouw.
Niet alleen het team van de Wright Flyer Association houdt zich bezig
met de bouw van een Flyer. Zowel in Amerika als in Europa zijn diverse
andere organisaties druk doende met het vervaardigen van een replica. Qua
voorbereiding heeft de Association echter een enorme voorsprong op de andere
bouwers. Cherne: Ons team is afkomstig uit de luchtvaartindustrie. We
hebben daardoor de kennis en kunde in huis om er een heel goed toestel
van te maken. De windtunneltests horen daarbij." Dankzij contacten met
de NASA kon de Association twee jaar geleden gebruik maken van de grootste
windtunnel ter wereld om de Flyer te onderwerpen aan alle mogelijke tests.
Dat is hard nodig, meent Cherne. Alle replica¹s van de Flyer die tot nu
toe zijn gebouwd, stortten neer. Het is van nature een zeer onstabiel
vliegtuig. De windtunneltests leren ons wat de oorzaak daarvan is. Op dit
moment voeren we een aantal wijzigingen door. Die zijn voor buitenstaanders
niet zichtbaar, maar verbeteren de vliegkwaliteiten enorm. Straks hebben
we een heel veilig toestel."
Twintig jaar
De Wright Flyer Association houdt zich al lange tijd bezig met het
project. Twintig jaar geleden zijn we begonnen", aldus Cherne. Al ons
werk gebeurt in de vrije tijd. Soms lag het project maandenlang stil."
De laatste jaren raakte het werk in een stroomversnelling. We willen de
datum van 17 december 2003 halen. Iedereen is gefascineerd door het idee
dat de Flyer dan klaar is. Op dit moment krijgen we enorm veel hulp van
buitenaf. Een specialistisch bedrijf verzorgt de bekleding van de vleugels
en ook de aandrijving hebben we deels uitbesteed. De ontwikkeling nemen
we zelf ter hand, de daadwerkelijke bouw ervan besteden we uit." Bij de
stabiliteitsberekeningen schoot de NASA te hulp, de organisatie die ook
hielp met de windtunneltest. Zij voorzien ons van wetenschappelijke kennis.
Dat gaat overigens wel via een omweg, omdat bepaalde informatie niet voor
iedereen toegankelijk is. Nu krijgen we onze gegevens via de luchtmacht.
Die krijgt ze eerst van de NASA en speelt ze vervolgens aan ons door."
Een voorbeeld voor de Association vormt het originele exemplaar van
originele Flyer dat nog bestaat. Het toestel staat in het Smithsonian Institute
in Washington DC. Het kent een roerige geschiedenis. Tijdens de Tweede
Wereldoorlog verbleef het vliegtuig in Engeland. Daar stond het sinds 1928,
omdat de Amerikanen het uitleenden aan het Science Museum. Het vliegtuig
kwam onbeschadigd de oorlog door en verblijft sindsdien in het Smithsonian
Institute.
Gedurende het project is de achting van Cherne voor het werk van de
gebroeders Wright alleen maar toegenomen. Zij moesten het doen met maar
een fractie van alle wetenschappelijke kennis die wij op dit moment hebben.
Het is bewonderenswaardig dat ze er toch in geslaagd zijn de lucht in te
komen. Zeker als je kijkt naar de vliegeigenschappen van hun toestel: die
waren verre van goed."
Naast de technische voorbereiding is het team de afgelopen maanden
ook gestart met het opleiden van een piloot. Fred Culick, hoogleraar aan
het California Institute of Technology, is de eerst aangewezene om de replica
te vliegen. Culick is al sinds de start in de jaren tachtig betrokken bij
het project. Inmiddels is hij druk aan het oefenen: achter een heuse simulator.
Technici slaagden erin een simulator voor een Learjet, een zakenvliegtuigje,
zo aan te passen dat de vliegeigenschappen precies gelijk zijn aan die
van de Flyer. Cherne: We weten nu al precies hoe het toestel zich straks
zal gedragen. De piloot zal dan ook niet tegen verrassingen aanlopen."
Rondreis
Eenmaal gereed moet de Flyer in 2003 een tournee maken langs vliegvelden
door heel Amerika. De rondreis moet in december eindigen op de Outer Banks,
een schiereiland voor de kust van North Carolina. Daar, op korte afstand
van het Wright Brothers National Memorial, moet de Flyer dan opnieuw het
luchtruim kiezen. Voorzitter Jack Cherne moet er helemaal vanuit Californië
voor naar de andere kant van Amerika reizen. Gezien zijn leeftijd een hele
onderneming. Toch wil hij het voor geen goud missen. Hij hoopt op een gure
decemberdag, evenals in 1903. Dan zal, als resultaat van jarenlange inspanningen,
opnieuw een aantal enthousiastelingen proberen het luchtruim te bedwingen.
De moderne variant van het kleine motortje is al klaar. De gebroeders Wright
ontbreken. Hun plaats wordt ingenomen door minstens even grote avonturiers.
Kan het zelfgemaakte bouwwerk werkelijk vliegen? Dat blijft nog een geheim.
Tot 17 december 2003.
Eerste vlucht in Nederland:
Graaf de Lambert luistert een feestje op
Het is een warme dag geweest. De wind is gaan liggen en de zon gaat
langzaam onder. Toch is het een drukte van belang op de heide bij Etten-Leur.
Grote groepen mensen staan rondom een tientallen meters lange rail. Dan
deinst de menigte plotsklaps achteruit. Gejuich stijgt op uit tienduizenden
kelen. Langzaam verheft de Wright Flyer zich van de aarde. Het is 27 juni
1909. De eerste vlucht met een vliegtuig in Nederland is een feit.
Wekenlang hebben de Brabanders ernaar uitgezien. Een vliegdemonstratie!
Initiatiefnemer is de industrieel S.C.J. Heerma van Voss. Zijn suikerfabriek
bestaat veertig jaar. Het brengt hem op het idee om iets te laten zien
wat nog niet eerder vertoond is: een bemande vlucht in Nederland.
Voor het zover is moet Heerma van Voss veel werk verzetten. Van vliegen
heeft immers nog bijna niemand verstand. Hij klopt aan bij graaf De Lambert,
een in Luik wonende Fransman. Die is juist begonnen met het geven van vlieglessen
op de Flyer. Zelf heeft hij het kunstje van Wilbur Wright persoonlijk geleerd.
Na pittige onderhandelingen is De Lambert bereid naar Nederland te
komen. De initiatiefnemers hebben er maar liefst 20.000 gulden voor uitgetrokken,
in die tijd een vermogen. De Franse graaf arriveert op 25 juni in Leur,
vergezeld van enkele technici en een heus vliegtuig.
Als twee dagen later de eerste vlucht gepland staat, hebben zich zo'n
40.000 mensen op de heide verzameld. Ze moeten veel geduld hebben. De start,
die om vier uur 's middags gepland staat, kan pas 's avonds na achten plaatshebben.
Tot die tijd staat er te veel wind.
Het starten zelf kost weinig moeite. Als de motor draait, treft graaf
De Lambert kalm de laatste voorbereidingen. Dan geeft hij volgas. Enkele
seconden later kiest hij het luchtruim. De vlucht duurt in totaal bijna
vier minuten. Dan begeeft een magneetontsteking van de motor het en landt
de Flyer. De menigte kan weer naar huis, met de gereedstaande extra stoomtrams.
De luchtvaart heeft zijn intrede gedaan. Nederland staat aan het begin
van een nieuw tijdperk.
Dit artikel werd eerder gepubliceerd in het magazine Terdege
van 17 juli 2002. Het is hier afgedrukt met toestemming van de auteur.